ویروس نیپا می‌تواند موجب دنیاگیری بعدی شود؟

ویروس نیپا موجب مرگ بیش از ۵۰ درصد از افراد مبتلا می‌شود و شیوع اخیری در هند موجب این نگرانی شده است که این ویروس بتواند دنیاگیری دیگری را آغاز کند.

بی‌تردید، پیامدهای شدید و ویرانگر دنیاگیری ویروس کرونا براثر فقدان آمادگی دربرابر دنیاگیری بدتر شد؛ به استثنای شرق و جنوب شرق آسیا که پس از تجربه سارس در سال ۲۰۰۳ دفاع‌هایی دربرابر دنیاگیری احتمالی آینده ایجاد کرده بودند. بنابراین، بسیار مهم است که دولت‌ها استراتژی‌هایی را در پیش بگیرند تا در صورت ظهور ویروس مرگ‌بار دیگری بتوانند از مردم محافظت کنند.

شیوع اخیر ویروس نیپا در هند این سؤال را ایجاد کرده است که آیا دنیا باید آن را به‌عنوان تهدیدی برای آینده درنظر بگیرد و از حالا شروع به ایجاد دفاع‌هایی دربرابر آن کند.

ساخت سریع واکسن‌هایی علیه ویروس کرونای جدید یعنی SARS-CoV-2 راهی برای خروج از این دنیاگیری فراهم کرده است؛ بنابراین، اگر واکسن‌های ویروس‌های بالقوه خطرناک دیگر را بتوان ساخت و ذخیره کرد، می‌توان به محض شناسایی شیوع جدید آن‌ها را عرضه کرد. در این صورت ما جلوتر خواهیم بود و می‌توان از دنیاگیری پیشگیری کرد.

این رویکرد ستودنی است، اما فرض می‌کند می‌توان از قبل ویروس‌های با پتانسیل دنیاگیری را شناسایی کرد که کار آسانی نیست. همچنین با این خطر همراه است که اندیشه‌ی «نگران نباش، واکسن وجود دارد»، موجب غفلت از روش‌های پیشگیرانه ساده‌تر شود.

ویروس نیپا اولین‌بار در سال ۱۹۹۸ در مالزی شناسایی شد. مواردی مانند مرگ اخیر پسری در ایالت کرالا در هند موجب این نگرانی‌ها شد که ویروس می‌تواند جهش پیدا کند و کارآیی بیشتری در انتقال به دست آورد و موجب گسترش بیشتر در جامعه شود.

سناریوی فوق ترسناک است، زیرا نرخ مرگ‌و‌میر ویروس نیپا درحال‌حاضر بیش از ۵۰ درصد است و واکسن و درمانی که اثربخشی آن به‌خوبی آزمایش و تأیید شده باشد، برای آن وجود ندارد. اما قبل از اینکه بتوانیم منابع خود را روی ساخت واکسنی علیه نیپا سرمایه‌گذاری کنیم، باید ارزیابی کنیم که آیا این تهدیدی واقع‌بینانه‌ است. حتی اگر این‌طور باشد، ویروس‌های دیگری نیز وجود دارند، بنابراین باید بدانیم کدام موارد در اولویت قرار دارند.

خفاش‌های میوه‌خوار میزبان حیوانی اصلی ویروس نیپا هستند

ارزیابی خطر دنیاگیری ویروس نیپا

برای ارزیابی خطر، باید نحوه انتقال و تکثیر ویروس را بررسی کنیم.

نیپا از گروه پارامیکسوویروس‌ها است. این ویروس با نوعی ویروس انسانی به نام ویروس پاراآنفلوآنزا انسانی مرتبط است (ویروس پاراآنفلوآنزا انسانی یکی از ویروس‌هایی است که موجب سرماخوردگی می‌شود). میزبان طبیعی آن روباه بزرگ پرنده بزرگ و کوچک (خفاش‌های میوه خوار) است که در جنوب و جنوب شرق آسیا پراکنده‌اند.

تمامی موارد عفونت انسان با ویروس نیپا تا به امروز به دلیل تماس مستقیم یا غیرمستقیم با خفاش‌های آلوده بوده است. عفونت در خود خفاش‌ها تحت‌بالینی است، بنابراین تا حد زیادی مورد توجه قرار نمی‌گیرد. ویروس ازطریق ادرار دفع می‌شود و طی تمیز کردن و در شرایط شلوغ درون و بین کلنی‌های مختلف منتشر می‌شود.

میوه یا آب میوه آلوده به ادرار خفاش روش اصلی انتقال ویروس به انسان‌ها است. مطالعه طولانی‌مدتی در بنگلادش که در آن به‌طور مکرر شیوع ویروس نیپا در بین مردم اتفاق می‌افتد، نشان می‌دهد تراکم جمعیت خفاش، شیوع ویروس و افرادی که شیره خام خرما را می‌خورند، عوامل اصلی هستند که الگوی انتقال را توضیح می‌دهند. این یافته‌ی مهمی است. همان‌طور که درمورد SARS-CoV-2 دیده‌ایم، درحالی‌که ویروس در میان انسان‌ها و نه میزبان‌های حیوانی، در گردش است، گونه‌هایی با قدرت انتقال بالاتر تکامل پیدا می‌کنند. بنابراین، حداقل نگه داشتن تعداد عفونت‌ها نه‌تنها نرخ مرگ ناشی از ویروس نیپا را کاهش می‌دهد، بلکه احتمال سازگاری پیدا کردن ویروس را نیز کاهش می‌دهد. اگر انتقال متوقف شود، از تهدید دنیاگیری پیشگیری می‌شود.

میوه درخت خرما یکی از منابع اصلی انتقال ویروس نیپا از خفاش‌ها به انسان است

در موارد عفونت انسانی، تاکنون، فقط انتقال محدودی به تماس‌های نزدیک فرد عفونی مانند اعضای خانواده یا درصورت بستری‌شدن در بیمارستان، کارکنان بیمارستان وجود داشته است.

انتقال عمومی اتفاق نمی‌افتد، عمدتا به این دلیل که پروتئین‌هایی که ویروس نیپا از آن برای ورود به سلول‌ها استفاده می‌کند، یعنی گیرنده‌ها، در مغز و بافت‌های عصبی مرکزی متمرکز هستند. عفونت نیپا در بیشتر موارد با ایجاد انسفالیت حاد موجب مرگ می‌شود، زیرا ویروس به بهترین نحو در بافت‌هایی تکثیر پیدا می‌کند که راحت‌تر می‌تواند وارد سلول‌ها شود. این ویروس تا حدود کمتری در عروق خونی تکثیر می‌شود که مسیری را مهیا می‌کند تا ویروس از مواد غذایی مصرفی به سیستم عصبی برود. اما اولویت سیستم عصبی همچنین نشان می‌دهد که چرا انتقال پیشرونده محدود است. ویروس به‌راحتی نمی‌تواند از آنجا منتقل شود.

مطمئنا یک فرد بسیار بیمار ویروس را همه‌جا خواهد داشت، اما مانند ویروس ابولا ویروس به‌طور کارآمد از مسیر تنفسی منتقل نمی‌شود و به لمس یا انتقال مایعات بدن نیاز دارد. برای آلوده کردن افراد دیگر به تماس بسیار نزدیک نیاز است. احتمال اینکه ویروس تغییر پیدا کند تا بتواند در دستگاه تنفسی فوقانی تکثیر شود، جایی که از آن قطعا قدرت انتقال بیشتری خواهد داشت، اندک است و درحالی‌که پتانسیل دنیاگیری را حذف نمی‌کند، احتمال آن را به حد قابل‌توجهی کاهش می‌دهد.

مانند دیگر عفونت‌های معمول مشترک بین انسان و حیوان، خود رویداد سرریز از خفاش به انسان و افرادی که بلافاصله دچار عفونت می‌شوند، نسبت‌به پتانسیل گسترش همه‌گیری، موضوع مهم‌تری است.

واکسنی برای نیپا وجود دارد، اما بیشتر برای استفاده اضطراری در افرادی که در تماس با فرد آلوده قرار می‌گیرند، مورد استفاده قرار می‌گیرد و عموم مردم آن را دریافت نمی‌کنند. به‌علت شمار پایین افراد مبتلا، هزینه بالا و شیوع‌های بسیار پراکنده، سازماندهی کارآزمایی بالینی برای آزمایش واکسن بسیار دشوار است. پژوهش‌ها نشان داده‌اند آنتی‌بادی درمانی مؤثر است و در کوتاه‌مدت گزینه درمانی بسیار عملی‌تری است.

ایان جونز (استاد ویروس‌شناسی دانشگاه ریدینگ انگلیس و نویسنده مطلب)، معتقد است که نیپا با خطر بالای ایجاد دنیاگیری همراه نیست و الگوی شیوع احتمالا به همین شکل می‌ماند. درعوض، همان‌طور که در مقاله‌های دیگر بحث شده است، باید اطمینان حاصل کنیم که نظارت، افزایش آگاهی و اقدامات بهداشت عمومی مؤثر وجود دارد و دنبال می‌شود. چنین اقداماتی تأثیر بسیار بیشتری روی کنترل موارد ویروس نیپا در آینده نزدیک خواهند داشت.

درمورد آمادگی برای دنیاگیری در میان‌مدت و بلندمدت، باید به شناسایی ویروس‌های دیگری توجه کنیم که همراه خطر ایجاد دنیاگیری هستند و برای ساخت واکسن و سایر اقدامات دفاعی برای مقابله با آن‌ها تلاش کنیم.