قورباغه‌های زهرآگین: حقایقی درمورد این دوزیستان زیبا اما مرگ‌بار

قورباغه‌های زهرآگین ممکن است زیبا و جداب به‌نظر برسند، اما توکسین‌های قورباغه زهرآگین می‌تواند چند انسان را از پای درآورد.

قورباغه‌های زهرآگین (نیزه سمی) دوزیستان کوچک و رنگارنگی هستند که در کف جنگل‌های بارانی استوایی آمریکای مرکزی و جنوبی زندگی می‌کنند. این قورباغه‌ها از خانواده Dendrobatidae هستند و طبق اطلاعات باغ‌وحش سانفرانسیسکو، بیش از ۱۷۵ گونه شناخته‌شده از آن‌ها وجود دارد. قورباغه‌های زهرآگین کوچک هستند و اندازه‌ی آن‌ها فقط ۲/۵ تا ۵ سانتی‌متر است و برخلاف بسیاری از دوزیستان دیگر روزگرد هستند یعنی در طول روز فعالیت دارند.

قورباغه زهرآگین آبی (Dendrobates azureus)

علت اینکه قورباغه‌های زهرآگین (نیزه سمی) نامیده می‌شوند، توکسین‌هایی است که از پوست خود ترشح می‌کنند که به‌طور سنتی برای نوک سلاح‌های شکارچیان مورد استفاده قرار می‌گرفته است. برای مثال، برخی مردم بومی غرب کلمبیا صدها سال است که از پوست قورباغه زهرآگین طلایی (Phyllobates terribilis) برای نوک سلاح‌های‌ خود استفاده می‌کنند.

قورباغه‌های زهرآگین به رنگ‌های درخشان مختلفی وجود دارند و به همین دلیل گاهی‌اوقات به آن‌ها «جواهرات جنگل‌های بارانی» گفته می‌شود. رنگ‌های درخشان آن‌ها به شکارچیان هشدار می‌دهد که این قورباغه‌ها سمی هستند و باید از آن‌ها اجتناب کرد. این مکانیسم بقا آپوزماتیسم (رنگ هشدار) نامیده می‌شود. برخی از گونه‌های قورباغه‌های زهرآگین از رنگ‌ها و طرح‌های خود برای استتار نیز استفاده می‌کنند. برای مثال قورباغه‌های زهرآگین گونه Dendrobates tinctorius از الگوهای زرد و سیاه خود برای یکی شدن با زیستگاه طبیعی خود استفاده می‌کنند.

تنوع بالای رنگ در میان گونه‌های قورباغه‌های زهرآگین ممکن است نتیجه‌ای از جدا شدن اجداد این قورباغه‌ها در حدود ده هزار سال پیش باشد. در آن زمان، منطقه‌ای را که امروز پاناما نامیده می‌شود، سیل فرا گرفت و قورباغه‌ها را از هم جدا کرد. سپس، جمعیت‌های مختلف قورباغه‌ رنگ خاص خود را تکامل دادند.

میزان سمی‌بودن قورباغه‌های زهرآگین بین گونه‌های مختلف، متفاوت است. سمی‌ترین گونه‌های قورباغه‌های زهرآگین به جنس Phyllobates تعلق دارند. این قورباغه‌ها توکسینی قوی به نام باتراکوتوکسین تولید می‌کنند. قورباغه‌های زهرآگین طلایی به‌عنوان یکی از زهرآگین‌ترین حیوانات روی زمین درنظر گرفته می‌شوند.

قورباغه زهرآگین طلایی (Phyllobates terribilis)

باتراکوتوکسین الکالوئید استروئیدی قوی است که سیستم عصبی بدن را مختل می‌‌کند. مغز پیام‌های الکتریکی را به قسمت‌های مختلف بدن می‌فرستد و این پیام‌ها از کانال‌های سدیم عبور می‌کنند. باتراکوتوکسین‌ها این کانال‌ها را باز نگه می‌دارند و سیستم پیام‌رسانی مغز را مختل می‌کنند و باعث ایجاد وضعیت‌های ناتوان‌کننده و به‌طور بالقوه کشنده‌ای مانند فلجی، درد شدید و حتی نارسایی قلبی می‌شوند.

بااین‌حال، حیوانی وجود دارد که می‌تواند دربرابر قدرت سمی قورباغه‌های زهرآگین طلایی مقاومت کند: مارهای شکم آتشین (Liophis epinephelus). این مارها تنها شکارچی طبیعی شناخته‌شده قورباغه‌های زهرآگین هستند، زیرا دربرابر توکسین‌های این قورباغه‌ها ایمن هستند.

قورباغه‌های زهرآگین همچنین روش‌هایی برای جلوگیری از مسمویت خودشان ایجاد کرده‌اند. طبق مطالعه‌ای که در مجله‌ی Journal of General Physiology منتشر شد، قورباغه‌های زهرآگین دارای مولکولی‌های «اسفنج توکسین» هستند که مانع از اتصال توکسین باه سلول‌های خود قورباغه می‌شود و آن‌ها را دربرابر سم خودشان مصون می‌کند.

در مرحله نوزادی، رژیم غذایی این قورباغه‌ها از هرچیزی که در دسترس آن‌ها باشد، مانند جلبک، حشرات مرده و در مواردی بچه قورباغه‌های دیگر تشکیل می‌شود. قورباغه‌های زهرآگین بالغ همه‌چیزخوار هستند اما بیشتر از حشراتی مانند مورچه‌ها، موریانه‌ها و سوسک‌ها تغذیه می‌کنند.

قورباغه‌های زهراگین سمیت خود را از رژیم غذایی خود به دست می‌آورند. اگرچه تاحد زیادی ناشناخته است که کدام حشرات هستند که قدرت سمی را به این قورباغه‌ها می‌دهند، مطالعه‌ای که در مجله‌ی PNAS منتشر شد، نشان داد گُل‌خراش‌های نرم‌بال (جنس Choresine) ممکن است مقصر این موضوع باشند. این سوسک‌ها حاوی سطوح بالایی از باتراکوتوکسین هستند و در شکم پرندگان پیتویی یافت شده‌اند. پیتویی‌ها همان سمی را تولید می‌کنند که قورباغه‌های زهرآگین ترشح می‌کنند. پژوهشگران این مطالعه نوشتند: «خانواده Melyridae همه جای زمین زندگی می‌کنند و گروه‌های جنگل‌های بارانی کلمبیا می‌توانند منشا باتراکوتوکسین‌های موجود در قورباغه‌های بسیار سمی Phyllobates آن منطقه باشند».

قورباغه‌های زهرآگینی که در اسارات قرار می‌گیرند، بیشتر سمیت خود را از دست می‌دهند، درحالی‌که قورباغه‌هایی که در اسارت متولد می‌شوند و در آنجا پرورش پیدا می‌کنند، اصلا سمی تولید نمی‌کنند. این موضوع ناشی از تفاوت بین رژیم غذایی موجود در طبیعت و اسارت است.

جفت‌گیری در طول سال اما خصوصا در فصول بارانی، در محلی در کف جنگل که توسط جانور نر انتخاب می‌شود، انجام می‌شود. برای جفت‌گیری، ماده تخم‌های بارورنشده‌ی خود را روی بستر برگی در محیطی تاریک و مرطوب می‌گذارد و نر اسپرم‌های خود را روی تخم‌ها رها می‌کند تا آن‌ها را بارور کند. تعداد تخم‌هایی که قورباغه طی یک بار تخم‌گذاری می‌گذارد، متفاوت است اما برخی گونه‌ها در یک زمان می‌توانند تا ۴۰ تخم بگذارند.

قورباغه زهرآگین آبی آسمانی (Hyloxalus azureiventris) نوزادان خود را روی پشت خود حمل می‌کند

قورباغه‌های والد ۱۰ تا ۱۸ روز از فرزندان متولدنشده‌ی خود محافظت می‌کنند و گهگاه با ادرار خود به آن‌ها آب می‌رسانند. این تخم‌ها به نوزادانی تبدیل می‌شوند که به پشت مادر می‌چسبند و او آن‌ها را به حوضچه آبی می‌برد. حوضچه‌ها برای چند ماه مانند پرورشگاهی برای نوزادان قورباغه عمل می‌کنند تا زمانی که دگردیسی را می‌گذرانند و به قورباغه بالغ تبدیل می‌شوند.

طبق نتایج مطالعه‌ای که در مجله‌ی Symbiosis منتشر شد، گیاهان تیره‌ی آناناسیان نیز از نوزادان قورباغه که بین برگ های آن‌ها قرار می‌گیرند، سود می‌برند. این گیاهان نیتروژنی را جذب می‌کنند که از مدفوع نوزادان قورباغه تولید می‌شود و به‌عنوان کود عمل می‌کند.

قورباغه‌های زهرآگین گونه‌های مختلف بالغ ازنظر اندازه با هم فرق دارند و طول آن‌ها بین ۲۰ تا ۴۰ میلی‌متر متغیر است. ماده‌ها معمولا بزرگ‌تر از نرها هستند و بخش نرم کف انگشت پای نرها در برخی گونه‌ها (مانند قورباغه زهرآگین آبی) بزرگ‌تر از این بخش در ماده‌ها است.

سن رسیدن به بلوغ جنسی نیز بین گونه‌ها متفاوت است. برای مثال قورباغه زهرآگین توت‌فرنگی (Oophaga pumilio) پس از ده ماه بزرگسالی به بلوغ می‌رسد، درحالی‌که قورباغه‌های زهرآگین آبی دو سال طول می‌کشد تا آماده جفت‌گیری شوند. متوسط طول عمر یک قورباغه زهرآگین ۳ تا ۱۵ سال است.