چرا دانشمندان کرگدن‌ها را به شکل وارونه از هلیکوپتر آویزان می‌کنند

دانشمندان در مطالعه‌ای که برنده جایزه‌ی‌ ایگ‌نوبل شد، کرگدن‌ها را به مدت چند دقیقه به شکل وارونه از هلیکوپتر آویزان کردند.

هر سال مجموعه‌ای از آزمایش‌های علمی ظاهرا عجیب و بیهوده جایزه ایگ‌نوبل را دریافت می‌کنند. این جایزه که از سوی مجله‌ی طنز علمی Annals of Improbable Research اعطا می‌شود، از پروژه‌های برتری که ابتدا مردم را می‌خندانند و سپس آن‌ها را به تفکر وا‌می‌دارند، تقدیر می‌کند. اخیرا، مطالعه‌ای که کرگدن‌ها را از ناحیه مچ پا به‌صورت وارونه از هلیکوپتر آویزان کرده بود، از برندگان جایزه حمل‌و‌نقل ایگ‌نوبل ۲۰۲۱ شد.

کرگدن آویزان‌شده عکس‌های خنده‌داری حاصل می‌کند؛ اما پشت این جایزه و مطالعه موضوع مهمی نهفته است.

کرگدن‌ها دچار مشکل شده‌اند. پنچ گونه کرگدن وجود دارد و همه در معرض خطر انقراض هستند. کرگدن سفید سه تُنی کمتر از گونه‌های دیگر در معرض خطر انقراض قرار دارد؛ اما تخمین زده می‌شود که فقط ۲۰ هزار رأس از آن‌ها در طبیعت باقی مانده باشد. گونه‌ای که در مطالعه به شکل وارونه آویزان شد، کرگدن سیاه است که ۱٫۵ تن وزن دارد و جمعیت آن فقط ۵ هزار رأس برآورد می‌شود.

حامیان محیط زیست در تلاش برای محافظت از جمعیت‌های کرگدن، بی‌شاخ کردن (برای اینکه کرگدن‌ها برای شکارچی‌ها جذابیت کمتری داشته باشد)، جا‌به‌جایی (انتقال کرگدن‌ها از جمله به شکل وارونه به کمک هلیکوپتر) و حتی احیا (ایجاد رویان‌ از تخمک‌ها، اسپرم یا حتی DNA جانوران مرده) را امتحان کرده‌اند.

کرگدن‌ها را جابه‌جا می‌کنیم؛ زیرا در مناطق محافظت‌شده محصور زندگی کنند تا مورد نظارت قرار بگیرند و از شکار برای شاخ کرگدن در امان بمانند. شکارچیانی که کرگدن‌ها را به خاطر شاخ شکار می‌کنند، تهدید اصلی این جانوران به شمار می‌روند. اما زندگی در مناطق محصور، مانع از این می‌شود که حیوانات در مناطق جدیدی ساکن شوند، وارد مناطق خالی شوند یا ژن‌های جمعیت‌های مناطق مختلف با هم مخلوط شود؛ بنابراین حامیان محیط زیست مجبورند از هلیکوپتر استفاده کنند تا کرگدن‌ها را به مناطق جدید ببرند. اما تا زمان مطالعه برنده جایزه ایگ نوبل کاملا مطمئن نبودیم آیا انتقال وارونه برای کرگدن‌ها ایمن است یا نه.

گرفتن و جابه‌جایی پستانداران بزرگ می‌تواند خطرناک باشد و رفاه حیوانات را به خطر بیندازد.

پستانداران بزرگ آفریقایی ازجمله فیل‌ها، زرافه‌ها و کرگدن‌ها از نظر فیزیولوژیکی حساس هستند. فرایند گرفتن و جا‌به‌جایی آن‌ها می‌تواند به استرس روانی و فیزیولوژیکی منجر شود. اگر به چنین حیوانات مقدار زیادی داروی آرام‌بخش داده شود یا تحت آرام‌بخشی در موقعیت نامناسبی قرار گیرند، ممکن است بمیرند.

از نظر تاریخی، روش‌های انتقال حیوانات وحشی بی‌قاعده و تجربی بوده و روش‌های موفق به شکل رسمی گزارش نشده؛ اما این رویکرد غیر رسمی به‌تدریج با پژوهش‌های علمی رسمی جایگزین شده است. به دلیل سلامت و رفاه حیوانات مهم است روش‌هایی که برای گرفتن و جابه‌جایی حیوانات بزرگ به کار می‌رود، تا حد امکان بی‌خطر و بدون مزاحمت باشد.

چندین سال است که کرگدن‌های آفریقایی با آویزان‌ شدن به شکل وارونه از هلیکوپتر با چشمان بسته و تحت تأثیر آرام‌بخش جا‌به‌جا می‌شوند.

جابه‌جایی با هلیکوپتر، علاوه بر امکان گرفتن و انتقال کرگدن‌ها از مناطقی که دسترسی به آن‌ها از جاده ممکن نیست، می‌تواند به‌ معنای زمان کوتاه‌تر سفر باشد؛ بنابراین برای جا‌به‌جایی کرگدن‌ها در مسافت‌های کوتاه ترجیح داده می‌شود.

اما تابه‌حال کسی نشان نداده بود که آیا آویزان کردن کرگدن‌ها به شکل وارونه برای آن‌ها مضر است یا نه. کرگدن‌ها وقتی در مقصد نهایی بیدار می‌شوند، خوب به‌ نظر می‌رسند؛ ولی آیا واقعا در شرایط خوبی قرار دارند؟

این‌جا است که علم وارد می‌شود. شاید خنده‌دار به‌ نظر برسد که ۱۲ کرگدن سیاه را عمداً برای نظارت بر فیزیولوژی آن‌ها به‌ مدت ۱۰ دقیقه به شکل وارونه آویزان کنید؛ اما اگر این پژوهش انجام نشود، کسی نمی‌داند آیا این راه ایمنی برای جا‌به‌جایی این حیوان در معرض خطر است.

مطالعه برنده جایزه ایگ نوبل، عملکرد تنفسی و اثرات متابولیکی کرگدن‌ها را وقتی که از مچ پا به شکل وارونه آویزان شده بودند با زمانی که همان حیوانات به پهلو خوابیده بودند، مقایسه کرد. پژوهشگران دریافتند که عملکرد تنفسی کرگدن‌هایی که به شکل وارونه آویزان بودند، اندکی بهتر از موقعی بود که تحت آرام‌بخش روی پهلوی خود قرار داشتند؛ در نتیجه این فرایند حداقل به اندازه روش‌های سنتی حمل‌ونقل مورد تأیید است.

جابه‌جایی کرگدن‌ها

جیسون گیلکریست، بوم‌شناس دانشگاه نپیر ادینبورگ، در عملیات متعددی در زمینه‌ی گرفتن و جابه‌جایی کرگدن سفید در آفریقای جنوبی برای پژوهش خود مشارکت داشته‌ است؛ از جمله جمع‌آوری نمونه‌های خون و بزاق برای ارزیابی استرس فیزیولوژیکی مرتبط با گرفتن حیوانات. او می‌گوید:

گروه‌هایی که من با آن‌ها کار کردم از هلیکوپتر استفاده می‌کردند؛ اما فقط برای اینکه آرام‌بخش را از هوا به کرگدن‌ها شلیک کنند. سپس کرگدن‌ها در اسرع‌ وقت بیدار و با چشم‌ها و گوش‌های بسته به درون جعبه‌هایی هدایت می‌شدند تا با کامیون به مقصدهایی که چند ساعت دورتر بودند، برده شوند. در طول انتقال کرگدن‌ها در مسافت‌های طولانی، اینکه آن‌ها تحت تأثیر آرام‌بخش قرار داشته باشند، نه اقتصادی است و نه روشی سالم؛ بنابراین حمل‌و‌نقل جاده‌ای ترجیح داده می‌شود.

آماده‌سازی یک کرگدن برای سفر جاده‌ای

حضور در نزدیکی این جانوران هیجان‌انگیز است؛ اما انگیزه‌ی گیلکریست برای حضور در آنجا علم بود؛ جمع‌آوری داده‌هایی در مورد اثرات اسارت تا دانش حاصل از آن حفاظت از حیات وحش را بهبود ببخشد. ولی او همیشه احساس غم می‌کرد که مجبور است این جانوران عظیم‌الجثه حساس و آرام را در این فرایند غیر طبیعی قرار بدهد؛ اما متأسفانه چاره‌ی دیگری نیست.

اگر بخواهیم گونه‌های در معرض خطر را به‌طور مؤثری نجات بدهیم، نمی‌توانیم آن‌ها را رها کنیم. آن‌ها باید مدیریت شوند و این امر غالبا به‌ معنای انتقال آن‌ها به جایی است که از شکار در امان هستند یا مناطق جدیدی برای گسترش جمعیت و افزایش تنوع جمعیت‌های محلی که تنوع ژنتیکی پایینی دارند.

ما می‌خواهیم این حیوانات طی فرایندهای گرفتن و انتقال آسیبی نبینند و با سیستم ایمنی و سیستم تولیدمثلی سالم تا بیشترین حد امکان زندگی کند. دستیابی به این هدف به علم نیاز دارد و اگر علم شامل وارونه نگه داشتن کرگدن‌ها یا دیگر روش‌های به‌ظاهر عجیب و سرگرم‌کننده باشد، باید این کار را انجام بدهیم. البته باید به خاطر داشت، انقراض حیوانات وحشی موضوع خنده‌داری نیست؛ حتی اگر حین یادگیری فرصت عجیبی برای خندیدن ایجاد کند.