چرا کنسول‌های جدید نمی‌توانند هر بازی قدیمی را اجرا کنند؟

آرزوی گیمرهای بسیاری است که بازی‌های قدیمی را در کنسول‌های جدید خود اجرا کنند، اما هنوز تعداد بازی‌های سازگار به‌شدت محدود است و انگار به پایان خط رسیده‌ایم؛ دلیل این محدودیت چیست و آیا راه‌حلی وجود دارد؟

در گذشته هر بار شرکت بازی‌سازی بزرگی درباره شبیه‌سازها صحبت می‌کرد، این تکنولوژی شگفت‌انگیز را به راهی برای اجرای غیرقانونی بازی‌ها تقلیل می‌داد. اما حالا فیل اسپنسر، مدیر ایکس باکس، دارد صنعت بازی‌سازی را تشویق می‌کند آغوشش را به روی شبیه‌سازهای قانونی باز کند تا از این طریق هم میراث بازی‌های قدیمی حفظ شود و هم گیمرها به عناوین بازی بیشتری دسترسی داشته باشند.

اسپنسر در مصاحبه‌ اخیری به وب‌سایت Axios گفت:‌

امید من (که فکر می‌کنم فعلا باید از این موضوع در حد همین امیدواری یاد کنم) این است که همه ما در صنعت بازی‌سازی، روی شبیه‌سازی قانونی کار کنیم که به سخت‌افزارهای مدرن امکان می‌دهد هر بازی قدیمی را (که منطقی باشد) اجرا کند و بدین ترتیب افراد بتوانند هر عنوانی را که دوست داشتند، بازی کنند. من فکر می‌کنم در نهایت اگر بتوانیم بگوییم، «هی، هر کسی باید بتواند هر بازی‌ای را که دوست داشت بخرد و تا هر زمانی‌ که خواست به اجرای آن ادامه دهد»، آن وقت امتیاز بزرگی برای صنعت بازی‌سازی به دست‌ آورده‌ایم.

حرفی که فیل اسپنسر زد تحسین‌برانگیز و موضع‌گیری مهم و الهام‌بخشی از سمت مدیر کنسول مطرحی چون ایکس‌باکس است؛ اما واقعیت این است که شبیه‌سازی قانونی بازی‌های قدیمی با مشکلات حقوقی و صدور مجوز همراه است که تحقق آرزوی اسپنسر به «اجرای هر بازی قدیمی» را دشوار خواهد کرد.

وضعیت فعلی شبیه‌سازی قانونی

با وجود صحبت‌های اسپنسر، اینطور نیست که سونی و نینتندو کاملا امکان شبیه‌سازی قانونی روی سخت‌افزارهای خود را کنار گذاشته باشند. نینتندو حتی قبل از عرضه کنسول مجازی Wii U، از شبیه‌سازها برای بازسازی بازی‌های کلاسیک استفاده می‌کرد و بدین ترتیب مفهوم شبیه‌سازی قانونی را در سال ۲۰۰۶ بر سر زبان‌ها انداخت. سونی هم از شبیه‌سازها برای همه‌چیز، از ریمسترهای HD گرفته تا دانلود عناوین PS1 روی کنسول دستی PSP و سخت‌افزار پلی‌استیشن کلاسیک‌اش که برای پروژه‌های انجمن شبیه‌سازهای متن‌باز مجوز صادر می‌کرد، استفاده کرده است.

در حوزه پشتیبانی از بازی‌های قدیمی، حساب مایکروسافت از سونی و نینتندو جدا است

اما وقتی پای کنسول‌های جدید به میان می‌آید، هم سونی و هم نینتندو برای اجرای بازی‌های قدیمی‌تر در باندل‌های اشتراکی مختلف خود حق انتخاب بسیار محدودی در اختیار گیمرها قرار می‌دهند؛ یا دست‌کم از لحاظ قانونی و رسمی، این گزینه‌ها محدود است، وگرنه گیمرها می‌توانند از روش‌های غیرقانونی به اجرای عناوین قدیمی بپردازند. برای مثال، نینتندو از قابلیت سازگاری با محصولات قدیمی به‌طور بسیار محدودی در اشتراک آنلاین سوئیچ و سونی نیز از این قابلیت در کتابخانه ابری دانلود/استریم PlayStation Now پشتیبانی می‌کند.

اما حساب مایکروسافت از این دو جدا است. این شرکت با استفاده از روشی خاص برای شبیه‌سازی، اجرای بسیاری از عناوین ایکس‌باکس‌ و ایکس باکس ۳۶۰ را در سخت‌افزارهای جدیدتر این کنسول ممکن کرده است. مایکروسافت حتی نسخه‌های دیجیتال بازی‌هایی با عمر چند ده ساله را هم به‌طور جداگانه می‌فروشد یا آن‌ها را به فهرست بازی‌های اشتراک گیم‌پس اضافه می‌کند؛ برخی از این عناوین حتی از ویژگی‌هایی چون HDR و افزایش نرخ فریم در کنسول‌های ایکس باکس وان و سری اس/ایکس بهره می‌برند.

مجوزها و محدودیت‌های قانونی

صحبت‌های اسپنسر در مورد تشویق به استفاده از «شبیه‌سازی قانونی» در همان هفته‌ای منتشر شد که مایکروسافت اعلام کرد بیش از ۷۰ عنوان ایکس‌باکس و ایکس‌باکس ۳۶۰ دیگر به فهرست بازی‌های سازگار با کنسول‌های جدید این شرکت اضافه شده‌اند. اما در کنار این خبر مسرت‌بخش، مایکروسافت اعتراف کرد به دلیل «محدودیت‌های قانونی، فنی و مجوز»، دیگر نمی‌تواند بازی قدیمی دیگری را به این فهرست اضافه کند و این پایان داستان برای شبیه‌سازی قانونی بازی‌های ایکس‌باکس است. یعنی کاربران ایکس‌باکس تنها قادرند از بین حدودا دو هزار عنوان بازی ایکس باکس ۳۶۰، کمی بیش از ۶۰۰ عنوان و از بین هزار بازی اورجینال ایکس‌باکس، تنها ۶۳ عنوان را به‌طور رسمی و قانونی در کنسول جدید بازی کنند. درحالی‌که برخی از این عناوین، بازی‌های پرفروش و خاطره‌انگیزی چون مکس پین و شاهزاده ایران را شامل می‌شوند، تعداد آن‌ها در مقایسه با بازی‌هایی که می‌توان از طریق شبیه‌سازهای غیررسمی بازی کرد، به هیچ عنوان قابل‌مقایسه نیست. دلیل این محدودیت هم تکنولوژی نیست، بلکه مسائل مربوط به حق انتشار و مجوز است.

به گفته جیسون رونالد، رئیس مدیریت برنامه ایکس‌باکس، دلیل اینکه چرا عناوین قدیمی بیشتری با سخت‌افزار جدید ایکس‌باکس سازگار نیستند، «در برخی موارد، به خاطر چالش‌های فنی، اما در اکثر موارد، مشکل، مجوز و حق نشر است.» او ادامه داد: «در برخی موارد، توسعه‌دهنده یا ناشر دیگر وجود خارجی ندارد. حتی پیدا کردن کسی که به موافقتش برای انتشار بازی نیاز داریم، می‌تواند به‌شدت کار سختی باشد.»

اما اصلا چرا مایکروسافت برای اجرای بازی‌های قدیمی در کنسول‌هایی که خودش تولید کرده، به مجوزهای جداگانه نیاز دارد؟ جواب به نظر به مدلی که مجوزهای قدیمی نوشته شده بودند، مربوط است.

به گفته ریچارد هویگ، وکیلی در میشیگان و مجری برنامه قانون‌مندی مجازی (Virtual Legality)، «به‌طور کلی، وقتی پای قرارداد توسعه یا انتشار بازی در میان است،‌ به صراحت در آن‌ها بیان می‌شود که بازی در کدام پلتفرم خاص می‌تواند عرضه شود؛ به این معنی که اجرای عنوانی که برای پلتفرم ۳۶۰ مجوز گرفته، لزوما مجاز به اجرا روی ایکس‌باکس وان نیست.»

اجرای بازی‌های قدیمی در کنسول‌های جدید به مجوز جدید نیاز دارد

برای هر بازی که چنین قراردادی دارد، مایکروسافت مجبور است با ناشر وارد مذاکره شود تا برای عرضه بازی در پلتفرم جدید مجوز جدیدی صادر شود. به همین خاطر است که نینتندو نمی‌توانست با تکیه بر قراردادهای قدیمی، هر عنوان بازی NES را به کنسول مجازی Wii بیاورد، چون مجوز اجرا در پلتفرم‌های آینده در قرارداد اولیه ذکر نشده است. حتی بازی‌های دیسکی ایکس‌باکس ۳۶۰ هم برای اجرا در کنسول ایکس‌باکس وان به مجوز جدید نیاز دارند.

از طرفی، پیدا کردن کمپانی موردنظر برای مذاکره برای صدور مجوز جدید همیشه کار آسانی نیست، مخصوصا اگر پای مجوزهای موسیقی بازی یا میان‌افزار هم وسط کشیده شود. مثلا اگر مبدل ویدئویی که برای میان‌پرده‌های بازی به کار می‌رود، به جای خود بازی، در سیستم عامل گنجانده شده باشد، آن وقت بسته به مجوز اولیه، شاید لازم باشد حتی برای این میان‌افزار هم مجوز جدیدی صادر شود و اگر امکان کسب این مجوز وجود نداشته باشد، دیگر نمی‌توان به‌طور قانونی بازی‌هایی را که از این مبدل استفاده کرده‌اند، در کنسول‌های جدید اجرا کرد.

یک راه‌حل سخت‌افزاری؟

در گذشته، سازندگان کنسول‌های دیگر برای حل مشکل کپی رایت بازی‌های قدیمی، خود سخت‌افزاری را که برای اجرای این بازی‌ها لازم بود در سیستم‌های جدیدشان قرار می‌دادند. به عنوان مثال، کنسول دستی «گیم بوی ادونس» با همین روش توانست تمام بازی‌های قدیمی گیم‌بوی را به‌طور قانونی اجرا کند یا نسخه‌های اولیه کنسول PS3 که حاوی این سخت‌افزار بودند، از اجرای عناوین PS2 و PS1 بدون دردسرهای حقوقی، پشتیبانی می‌کردند.

از آنجایی که این بازی‌های قدیمی از لحاظ فنی هنوز دارند روی همان سخت‌افزاری اجرا می‌شوند که در قرارداد ذکر شده (فقط حالا در پوسته کنسول جدیدی قرار گرفته)،‌ مجوز اولیه همچنان برقرار است و به این کنسول‌های جدید اجازه می‌دهد تمام این عناوین را بدون چالش‌هاش قانونی،‌ اجرا کنند.

اما اضافه کردن این سخت‌افزار به کنسول جدید می‌تواند پرهزینه باشد،‌ مخصوصا اگر معماری آن نسل به نسل به طرز چشمگیری تغییر کند. برای مثال، سونی به خاطر کاهش هزینه‌ها بود که در سال ۲۰۰۷ پشتیبانی از قابلیت سازگاری با محصولات قدیمی را از تمام کنسول‌های بعدی خود حذف کرد.

اضافه کردن سخت‌افزار کنسول قدیمی به جدید بسیار پرهزینه است

جک ترتون، مدیر سابق بخش سرگرمی‌های تعاملی سونی‌ آن زمان گفت «قابلیت سازگاری با محصولات قدیمی، هدف‌گذاری ثانویه خوبی است، اما اولویت اول ما نیست.» جان کلر، رئیس بخش بازاریابی سخت‌افزار سونی، نیز چند سال بعد گفت: «این قابلیت آنطور که از گوشه و کنار می‌شنوید، مشوق بزرگی برای خرید کنسول نیست. مجموعه بازی‌هایی که قرار است برای PS3 عرضه کنیم، آنقدر پربار است که اکثر افراد این کنسول را به خاطر همین بازی‌های PS3 خواهند خرید.»

همین حرف‌ها و موضع‌گیری‌ها به خوبی نشان می‌دهد که چرا نمی‌توانید دیسک بازی ۲۵ ساله PS1 را داخل کنسول PS5 بگذارید و با خیال راحت آن را اجرا کنید. سونی برای اینکه بتواند چنین رویایی را به واقعیت تبدیل کند، لازم است نسخه‌ای از سخت‌افزار PS1 را در کنسول جدید خود قرار بدهد یا برای تک‌تک بازی‌های قدیمی مجددا مجوز بگیر؛ هر دو گزینه برای سونی هزینه‌‌هایی در پی دارند که این شرکت تمایلی به متحمل شدن آن‌ها ندارد.

البته این نکته را هم باید در نظر گرفت که بین شبیه‌سازی مبتنی بر نرم‌افزار و سخت‌افزار تفاوت وجود دارد. مثلا، صاحبان PS3 می‌توانستند به کمک نرم‌افزار شبیه‌ساز، تمام دیسک‌های PS1 را در کنسول جدیدتر خود اجرا کنند؛ یا نسخه‌های اروپایی PS3 هم با وجود حذف سخت‌افزار کنسول نسل قبلی، می‌توانستند از طریق نرم‌افزار شبیه‌ساز، دیسک‌ بازی‌های PS2 را نیز اجرا کنند.

اما مشکل مجوزی که مایکروسافت برای دیسک بازی‌های قدیمی ایکس‌باکس با آن رو‌به‌رو است، به خاطر روشی است که برای شبیه‌سازی استفاده می‌کند. در این روش، مایکروسافت به جای شبیه‌سازی مستقیم از کد پاورپی‌سی به کار رفته در دیسک اولیه، نسخه‌ای مهندسی معکوس و به‌طور کامل کامپایل شده بازی را برای اجرا در پردازنده x86 سخت‌افزار جدیدتر دانلود می‌کند. این روش دانلودی از لحاظ مسائل حقوقی با اجرای داده‌ بازی به همان شکلی که در نسخه فیزیکی آن موجود است، متفاوت است. مایکروسافت برای اینکه بتواند پشتیبانی از تمام بازی‌های قدیمی ایکس‌باکس را به کنسول‌‌های جدیدش بیاورد، شاید مجبور باشد مدل شبیه‌سازی بازی‌ها را عوض کند.

البته در آینده مشکلی که امروز صنعت بازی‌سازی با قابلیت سازگاری محصولات قدیمی رو‌به‌رو است، تا حدودی برطرف خواهد شد؛ چرا که در قراردادهای جدید بازی، پشتیبانی از نسل‌های بعدی کنسول نیز لحاظ می‌شود. اما در حال حاضر، سازندگان کنسول راه‌حل ساده‌ای برای پشتیبانی از بازی‌های قدیمی در اختیار ندارند و در بیشتر موارد، رویای اجرای هر بازی قدیمی در سخت‌افزارهای مدرن در حد رویا باقی خواهد ماند.